godło UJ w Orawce, fot. J.Kumański
W kościele p.w. św. Jana Chrzciciela w Orawce nad wejściem do zakrystii, w lewym dolnym rogu najistotniejszego malowidła naściennego pt. “Chrzest Jezusa w Jordanie” znajduje się godło najstarszej polskiej uczelni – Uniwersytetu Jagiellońskiego. Sporo osób wie, że ma to związek z osobą pochowanego pod posadzką księdza, budowniczego kościoła.
Ksiądz Jan Sczechowicz, bo o nim mowa, to postać o kluczowym znaczeniu dla Orawy w dobie kontrreformacji. W literaturze spotykamy o nim nieliczne wzmianki biograficzne. Zdecydowanie więcej uwagi poświęca się jego dokonaniom i sztandarowemu dziełu, jakim jest kościół w Orawce. Wiemy, że to nie jedyny obiekt, z budową którego był związany. Przyczynił się także znacznie do budowy kościołów w Czimhowej i Rabczycach.
Kluczowego materiału do biografii Sczechowicza powinny dostarczyć źródła kościelne i uniwersyteckie. Te pierwsze nie są jeszcze dostatecznie zbadane. Podstawowe źródła uniwersyteckie znajdują się w Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego i Bibliotece Jagiellońskiej. Obie instytucje przechowują też liczne opracowania biograficzne dotyczące bakałarzy, magistrów i profesorów Uniwersytetu Krakowskiego w epoce staropolskiej. Spośród tych zbiorów wyróżniają się dwa: tzw. Teki Żegoty Paulego w Bibliotece Jagiellońskiej oraz tzw. Teki Leszka Hajdukiewicza w Archiwum UJ. Prof. L. Hajdukiewicz gromadził obszerny materiał źródłowy dotyczący graduatów (tj. ludzi, którzy uzyskali stopnie naukowe) Uniwersytetu Krakowskiego w XVI-XVIII w. Pracę nad tym zbiorem prowadził w ramach zespołowego projektu “Corpus academicum Cracoviense”. Od 2013 r. Archiwum UJ realizuje ten projekt w formie elektronicznej bazy danych o studentach i profesorach Uniwersytetu Krakowskiego w okresie staropolskim (1364-1780), która będzie dostępna on-line. Na razie dostęp do podstawowych danych mamy jednak dzięki Tekom Hajdukiewicza. Na ich podstawie przedstawiamy informacje dotyczące księdza Sczechowicza. Poniższe kalendarium pozwala prześledzić lata od roku 1633, kiedy rozpoczął studia na Uniwersytecie do roku 1654, gdy ufundował borkarnę, czyli stypendium na rzecz ubogich studentów Uniwersytetu.
Jan Szczechowic pochodził z Ratułowa w dawnym województwie krakowskim i diecezji krakowskiej. Był synem Andrzeja. Takie dane podał wpisując się do metryki Uniwersytetu Krakowskiego w semestrze letnim roku 1633. Wpis brzmi: Joannes Andreae Sczechouiensis dioecesis Cracoviensis. Nazwisko podano więc w formie zlatynizowanej. Przy okazji Sczechowicz uiścił opłatę wstępną w wysokości 6 groszy (Album studiosorum Universitatis Cracoviensis, t. IV, ed. G. Zathey, adiutus ab H. Barycz, Cracoviae 1950, s. 150). Wpis ten traktujemy jako początek studiów uniwersyteckich w Krakowie. Studia rozpoczynano statutowo od wpisu w metryce i złożenia przysięgi, chociaż nie wszyscy studenci podporządkowali się tym przepisom. Zdarzało się, że studenci pobierali nauki w Krakowie, a powyższego obowiązku dopełniali później. Trudno jednak takie sytuacje weryfikować.
W semestrze zimowym 1639 r. nastąpił ponowny wpis do metryki Uniwersytetu Krakowskiego, gdzie został wpisany z polską formą nazwiska jako: Joannes Andreae Sczechowic dioecesis Cracoviensis. Danych o opłacie nie podano (Album studiosorum t. IV, s. 189)
Wyjaśnieniem dwukrotnego wpisu ks. Sczechowicza może być przerwanie studiów i wyjazd z Krakowa.
W latach 1640-1642 Sczechowicz był nauczycielem klasy gramatyki w Szkołach Nowodworskich (J. Leniek, Książka pamiątkowa ku uczczeniu jubileuszu trzechsetnej rocznicy założenia Gimnazyum św. Anny w Krakowie, Kraków 1888, s. XCVII)
Szkoły Nowodworskie to średnia szkoła humanistyczna, założona w 1588 roku jako kolonia Uniwersytetu Krakowskiego, przygotowująca uczniów do studiów; początkowo 3-klasowa: gramatyka, logika i retoryka, od 1603 r. 4-klasowa: gramatyka, poetyka, dialektyka i retoryka. Program nauki obejmował także naukę języka ojczystego. Nauczali w niej bakałarze i magistrzy Uniwersytetu.
W semestrze zimowym 1641 r. odbyła się promocja Sczechowicza na stopień bakałarza sztuk wyzwolonych; przy tym wpisie dopisano później informacje biograficzne, że był magistrem i kapłanem. Tego typu adnotacje wprowadzano często, śledząc drogę życiową i kariery absolwentów uczelni (Statuta necnon liber promotionum philosophorum ordinis in universitate studiorum Jagellonica ab anno 1402 ad annum 1849, ed. J. Muczkowski, Cracoviae 1849, s. 312)
W 1644 r. odbyła się promocja na magistra sztuk wyzwolonych. Nie została ona odnotowana w Liber promotionum. Wiadomość o uzyskaniu stopnia magistra przez Sczechowicza pochodzi z druku panegirycznego na cześć promowanych, gdzie został wymieniony. Jest to dziełko St.anisława Slachetki, Hortus academicus…, Cracoviae 1644.
W 1644 r. Sczechowicz został odnotowany w “Księdze pilności” jako wykładowca nadzwyczajny (extraneus) na Wydziale Filozoficznym (BJ rkps 220, k. 161r).
W latach 1645-1647 ponownie był nauczycielem klasy gramatyki w Szkołach Nowodworskich (J. Leniek, Książka pamiątkowa ku uczczeniu jubileuszu trzechsetnej rocznicy założenia Gimnazyum św. Anny w Krakowie, Kraków 1888, s. XCVIII)
Ze źródeł pozauniwersyteckich czerpiemy wiadomość o tym, że Sczechowicz opuścił mury uczelni i rozpoczął karierę kościelną. W latach 1649-1652 był proboszczem w Niedzicy (ks. G. Breumirski SP, Niedzica, „Nasza Przeszłość” 36, 1971, s. 154)
W 1654 r. Sczechowicz pełnił godności proboszcza generalnego i wicearchidiakona komitatu orawskiego w Królestwie Węgier (łac. comitatus Arvensis = słow. Oravská župa, węg. Árva Vármegye, pol. Żupa orawska). Z taką tytulaturą wystąpił dokonując w tymże roku fundacji borkarny tj. stypendium dla studentów Uniwersytetu Krakowskiego, która posiada bogatą dokumentację w Archiwum UJ (AUJ, akta papierowe, 4865-1869, Borkarny LXIII/2-15) (J. Michalewicz, M. Michalewiczowa, Liber beneficiorum et benefactorum Universitatis Iagellonicae in saeculis XV–XVIII, t. 1: Fundationes pecuniariae Universitatis Iagellonicae in saeculis XV-XVIII, Kraków 1999 /Z prac Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Seria D; vol. 1, nr 827 i 828, s. 466-467/
A teraz kwestia wielokrotnie podnoszona, czyli pisownia nazwiska. W zachowanych źródłach widnieją następujące formy:
– w Album studiosorum w 1633 r. został wpisany jako: Joannes Andreae Sczechouiensis
– w Album studiosorum w 1639 r. został wpisany jako: Joannes Andreae Sczechowic
– w Liber promotionum w 1641 r. zapisany jako: Joannes Sczęchowicz
– w księdze diligencji BJ 220, k. 162r zapisany jako: Joannes Sczechowic
– w zapisach funduszu na borkarnę z 1654 r.: Joannes Sczechowic i Joannes Szczechowicz
A w testamencie z 1659 widnieje: Scechowicz. Z zebranych danych wynika równoważne stosowanie dwóch form zapisu: Sczechowic i Sczechowicz.
dr Maciej Zdanek
Powyższe informacje nieco przybliżają sylwetkę tego nieprzeciętnego księdza. Pozostaje wciąż wiele do wyjaśnienia. Być może z czasem, w wyniku nowych poszukiwań archiwalnych i bibliotecznych, uzyskamy odpowiedzi…
Dziękujemy serdecznie panom dr. Maciejowi Zdankowi (Archiwum UJ) i Jackowi Kumańskiemu (Muzeum UJ) za zebranie i opracowanie informacji.