Hanna Pieńkowska dla kościoła w Orawce

Na całej Orawie upamiętnia ją jedynie obelisk stojący w Orawskim Parku Etnograficznym. A przecież jej zasługi dla dokumentacji m.in. orawskiej kultury materialnej są nie do ocenienia. Zgodnie ze stanem wiedzy w latach 50-tych XX w. opisała w sposób naukowy to co widziała oraz czasem to czego już nie było, ale zachowało się w pamięci rozmówców podczas badań terenowych. W następnych latach swojej działalności starała się zabezpieczyć to dziedzictwo dla potomnych. Z wielką determinacją usiłowała zachować in situ każdy ważny dla historii lokalnej obiekt, od kapliczek, przez szałasy, domy, dwory, pałace, zamki po kościoły.  Dzięki jej staraniom zabezpieczono wiele bezcennych zabytków. Na tej fali odnowiono również kościół w Orawce. Trudności nastręczały zwłaszcza renowacje wszelkich obiektów sakralnych, zauważmy że to wszystko działo się w latach komunizmu.

Urodziła się w 1917 roku w Żytomierzu, obecnie na Ukrainie, w  czasie wielkich zmian i miejscu o trudnej historii. Była córką uznanego neurologa i psychiatry Stefana K. Pieńkowskiego, wykładowcy i badacza, autora licznych prac naukowych, związanego z Uniwersytetami Warszawskim i Jagiellońskim oraz  Centrum Wojskowego Wyszkolenia Sanitarnego a następnie członka Rady Naukowej Lotniczo-Lekarskiej w Warszawie, zamordowanego w Katyniu w 1940 r.

Maturą w 1935 roku Hanna Pieńkowska ukończyła Gimnazjum sióstr urszulanek w Krakowie, kontynuując naukę w Szkole Sztuk Zdobniczych. Studia z historii sztuki podjęła rok później na Wydziale Historyczno-Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wojna i brak ojca zmusiły ją do pracy, ale studia kontynuowała na tajnych seminariach. Dlatego już w lipcu 1945 mogła obronić swoją pracę magisterską pt. „Średniowieczne witraże w kościele Bożego Ciała w Krakowie”. Po dwóch miesiącach została referentką w Wydziale Kultury i Sztuki Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie, awansując następnie na zastępcę konserwatora. Jej praca doktorska „Ikony sądeckie XVII i XVIII w. – pogranicze idealizmu i realizmu”, obroniona w grudniu 1950 r., jest owocem zakresu działań w pierwszych latach kariery, kiedy pracowała nad badaniem i konserwacją zabytków sztuki cerkiewnej zachodniej Łemkowszczyzny. Od września 1951 do maja 1975 była wojewódzkim konserwatorem zabytków w Krakowie, a od września 1975  pełnomocnikiem generalnego konserwatora zabytków na teren Polski południowej. W latach 1972-1973 napisała pracę habilitacyjną „Związki artystyczne terenów przykarpackich w dobie kontrreformacji (Polichromia kościoła w Orawce)”. Nie doczekała jednak obrony tej pracy, zmarła w czerwcu 1976 roku w Krakowie.

Nie była to jedyna praca naukowa H.Pieńkowskiej związana z tym kościołem. W nrze 6/1953 periodyku „Polska Sztuka Ludowa” ukazał się artykuł pt. „Dekoracja malarska kościoła w Orawce”, a w 1975 „Treści ideowe polichromii w Orawce” w „Sprawozdaniach z Posiedzeń Komisji Naukowych Oddziału PAN w Krakowie” oraz „Dekoracja wnętrza kościoła dokumentem historii Górnej Orawy” w „Materiałach i sprawozdaniach konserwatorskich”. Na podstawie tych materiałów oraz badań własnych, Tadeusz M.Trajdos opracował pierwszą monografię kościoła w Orawce, ze zdjęciami Zbigniewa Bobowskiego, wydaną w 1999 r. staraniem ks. Władysława Pilarczyka. Opublikowano tam obszerne fragmenty przygotowanej pracy habilitacyjnej.

Oprócz badań wnętrz obiektów, interesowało ją także zachowanie lub rewaloryzacja przestrzeni wokół zabytkowych obiektów. Jeżeli chodzi o Orawkę, ważne dla niej było aby spod kościoła zachowano widok na Orawę. Ograniczony wzgórzami jest on co prawda niewielki, ale tę tendencję udało się utrzymać i nie zasłaniają go żadne budynki.

Na wspomnianym obelisku w Zubrzycy Górnej wyryto napis HANNIE PIEŃKOWSKIEJ SEMPER FIDELIS (z łac. zawsze wierni).  Mam nadzieję, że tę deklarację podtrzymają następcy i kulturę materialną uda się przekazać bez uszczerbku kolejnym pokoleniom. Tak, jak chciała Ona, niezrównana historyk sztuki, teoretyk i praktyk, planistka i wizjonerka, wojewódzki konserwator zabytków przez 24 lata.

Więcej o Hannie Pieńkowskiej i jej dokonaniach można przeczytać w kwartalniku „Tatry” nr 58, Jesień 2016,  w artykułach Wiesława A.Wójcika „Hanna Pieńkowska” i Zbigniewa Moździerza „Ochrona zabytków na Podtatrzu. Dziedzictwo Pieńkowskiej”.

Opr. L.Borczuch