Przy kościele w Orawce pochowanych jest czterech proboszczów, dwóch z nich żyło i pracowało w XIX wieku, dwóch kolejnych już w XX. Wszyscy czterej to postacie niezwykle zasłużone dla tej parafii i regionu.

Przyjrzyjmy się postaci księdza Mateusza Varzely, który swoją posługę pełnił tu aż 41 lat. Jego nagrobek zwraca uwagę, ponieważ jest z białego marmuru, ma węgierską inskrypcję i obwieszony jest zwykle węgierskimi wstążeczkami. Odwiedzający kościół Węgrzy uważają go za rodaka. W pewnym sensie nim był, ale czasy i granice już się zmieniły, a on urodził się w nieodległym Podwilku. Czytaj dalej →

Wiele napisano już o wystroju naszego najstarszego zabytku, przyjrzyjmy się dzisiaj temu, co widać na zewnątrz.

Przede wszystkim cmentarz, nasza orawska nekropolia. Zabytek otoczony jest nim zewsząd, choć nie wszędzie już dostrzeżemy ślady grobów. Założony był zgodnie z ówczesną tradycją, okolony kamiennym murem, odgradzającym sacrum od profanum.

Wiemy, że jest najstarszym katolickim zachowanym na tej części Orawy, ale nie był pierwszym, wcześniej już były choćby w Podwilku, Zubrzycy Górnej czy Bukowinie. Kiedy luteranie przejęli pierwszy orawski katolicki kościół, w Podwilku, rodzina zmarłego musiała płacić za pogrzeb pastorowi. Takie było prawo. Katolicy grzebali zmarłych po zachodzie słońca lub na rozstajach dróg. Kiedy wreszcie doczekali się kościoła parafialnego w Orawce, pewno wozili swoich zmarłych tu. Kto wie, ilu naszych orawskich przodków spoczęło tu od połowy XVII wieku… Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z końca XIX w. Wcześniejsze drewniane krzyże z czasem murszały, groby porastała trawa, zostały po nich tylko gdzieniegdzie niewielkie wzniesienia. Jeszcze w latach 70-tych XX groby były dużo bliżej ścian, co widać na starych zdjęciach. Czytaj dalej →

Najstarszy grób, z zachowanych na zewnątrz kościoła, kryje doczesne szczątki księdza Pawła Vitkaya. Pochodził ze Spisza, był dziekanem i kanonikiem górnoorawskiego dystryktu, asesorem sądowym Orawskiej Żupy (Incliti comitatus Arvensis iudiciariae tabulae assessor) i kanonikiem honorowym Katedry spiskiej, z zamiłowania botanikiem. Urodził się prawdopodobnie pod koniec 1779 r., ochrzczony został 31 grudnia 1779 r. w miejscowości Kubachy, obecnie Spišské Bystré k. Popradu. Jego rodzicami byli  Martin Vitko i Maria z d. Majernikova. Nauki pobierał w Kecskemét i Bańskiej Bystrzycy,  teologię i filozofię studiował w Bratysławie i Trnawie. Należy podkreślić, że sędziami zostawali ludzie stanu szlacheckiego lub o wybitnych przymiotach osobistych.

Pierwszą placówką po uzyskaniu święceń kapłańskich była parafia w Rużomberku w latach 1804-1807. Jako dobrze wykształcony, gorliwy prezbiter wkrótce został administratorem w Rabczy a następnie proboszczem, najpierw  w Bobrowie (1807-1815), potem w Zazriwej (1815-1828), i w Zubrohlavie (1828-1830), skąd dwa lata później poprosił o przeniesienie ze względu na stan zdrowia i rozpoczął pracę w Orawce. 21 lutego 1833 został mianowany przez cesarza Franciszka I honorowym kanonikiem diecezji spiskiej – canonicus honorarius dioecesis Scepusiensis. Było to uznanie jego ogromnych zasług i docenienie przez zwierzchników. W stylu pompatycznym, charakterystycznym dla tej doby, cesarz podnosi go do godności za długoletnią pracę dla Kościoła, jak również z uwagi na „szlachetne cechy osobiste”. Zmarł 14 listopada 1842 w wieku 62 lat. Okoliczności jego śmierci zostały opisane w Kronice parafialnej przez jego następcę.

Swoje prace badawcze nad florą prowadził wszędzie tam, gdzie przyszło mu pracować. Zatem najpierw na Liptowie, a potem na Orawie. W latach 1815 – 1822, w czasie posługi w Zazriwej napisał po łacinie zasadniczą część dzieła Flora arvensis, później dopełnianego o nowe odkrycia. Jest ono pierwszym opracowaniem ponad 550 roślin Orawy, wielokrotnie cytowanym przez późniejszych botaników. W Muzeum Podtatrzańskim w Tatrzańskiej Łomnicy zachowała się druga część rękopisu, rozdziały XIV-XXIV, 310 stron, z czego zapisanych jest 305. Poszukiwania prowadził na całym obszarze Orawy, czasem w towarzystwie innych osób. I tak np. bory orawskie przeszedł z Ludovitem Medzihradskym, nauczycielem z Leszczyn.

Cały rękopis Flora arvensis podarował pod koniec życia Danielowi Szontaghowi, urzędnikowi Żupy orawskiej, prawnikowi, historykowi i botanikowi, współtwórcy Biblioteki Čaploviča. Rękopis jednakże pozostawał w rękach rodziny Szontagh i w 1863 Mikołaj, syn Daniela wykorzystał go  w wydanej w Wiedniu publikacji Enumeratio plantarum phanerogamicarum et cryptogamicarum vascularium comitatus Arvensis in Hungaria o florze Orawy i Tatr Zachodnich.

Odnaleziony rękopis opracowali botanicy z Uniwersytetu im. Komenskiego w Bratysławie pod kierownictwem dr Dany Bernatovej. Na jej wniosek, decyzją Ministerstwa Kultury Republiki Słowacji z dnia 11 grudnia 2012 nr SNK/2012/KGR-491 rękopis Flora arvensis uznany został za historyczny dokument książkowy.  Jest to ten rzadki przypadek, kiedy rękopis można cytować w publikacjach. Niektóre dane zostały zweryfikowane przez badaczy słowackich dopiero po 100 latach. Potwierdza to wszechstronną wiedzę księdza Vitkaya w tej dziedzinie i rzetelność pracy.

Zachowana część rękopisu została odkryta w Muzeum Podtatrzańskim przez inż. Jana Vitka. Przy okazji badań genealogicznych swojej rodziny natrafił na inne formy swojego nazwiska (zwyczajowo przez dodanie końcówki i lub y przyjmowane w Królestwie Węgier przez szlachtę i/lub osoby zasłużone)  w przypadkach dwóch księży – Paulus Vitkay senior i Paulus Vitkay junior. Dalsze poszukiwania doprowadziły do ustalenia kim byli obaj zasłużeni księża, gdzie są pochowani a także czym się zajmowali.

odsłonięcie pierwszej tablicy, zdj.H.Šipošová

10 listopada 2012 r., w 170 rocznicę śmierci i 190 napisania pracy o roślinach, w rodzinnej miejscowości księży, w Spišském Bystrém – odsłonięta została na ścianie kaplicy kościelnej tablica upamiętniająca księdza Pawła Vitkaya.

Źródła:

Slovenske narodne noviny nr 19/2021 z 18 września 2021, Jan Vitko, Zivot zabudnutego knaza Vitka

https:// sdsle.sk/home-page/osobnosti/

Pišút Ivan, Šipošová Helena: Pavol Vitkay – prvý oravský botanik, Diverzita rastlinstva na Slovensku, Br. Slovenská botanická spoločnosť pri SAV, 1995, s. 177-179.

Urodził się 11 listopada 1888 w Jabłonce, zmarł 5 września 1948 w Orawce. Potomek pierwszej sołtysiej rodziny w Jabłonce.

Szkołę ludową ze słowackim i węgierskim językiem nauczania ukończył w Jabłonce, kolejne 4 klasy niższego gimnazjum w Trzcianie, obecnie  Trstena, gimnazjum zaś w Rużomberku, maturę zdawał w Rożnawie. Studia teologiczne rozpoczął w Kapitule Spisskiej w Lewoczy a dokończył w Wiedniu. Święcenia kapłańskie przyjął 1 czerwca 1911 w Kapitule Spisskiej. Jako wikariusz pracował kolejno w wsiach orawskich Chyżne i Rabcza obecnie Rabća, spiskich Drużbakach i Śvabovcach, od 1919 administrator w liptowskiej Hybe, następnie w orawskich wsiach  Zubrohlava, Lipnica Mała, Zubrzyca Górna, znów Chyżne i w 1928 roku objął probostwo w Orawce, gdzie swoją posługę pełnił do śmierci. Czytaj dalej →

Ksiądz prałat Józef Kocańda żył w latach 1913 – 1963, w tym roku mija więc 100 lat od jego urodzin i 50 lat od jego śmierci. W latach 1949-1963 był proboszczem w Orawce, tu został pochowany na przykościelnym cmentarzu. Czytaj dalej →