Przy kościele w Orawce pochowanych jest czterech proboszczów, dwóch z nich żyło i pracowało w XIX wieku, dwóch kolejnych już w XX. Wszyscy czterej to postacie niezwykle zasłużone dla tej parafii i regionu.

Przyjrzyjmy się postaci księdza Mateusza Varzely, który swoją posługę pełnił tu aż 41 lat. Jego nagrobek zwraca uwagę, ponieważ jest z białego marmuru, ma węgierską inskrypcję i obwieszony jest zwykle węgierskimi wstążeczkami. Odwiedzający kościół Węgrzy uważają go za rodaka. W pewnym sensie nim był, ale czasy i granice już się zmieniły, a on urodził się w nieodległym Podwilku. Czytaj dalej →

Najstarszy grób, z zachowanych na zewnątrz kościoła, kryje doczesne szczątki księdza Pawła Vitkaya. Pochodził ze Spisza, był dziekanem i kanonikiem górnoorawskiego dystryktu, asesorem sądowym Orawskiej Żupy (Incliti comitatus Arvensis iudiciariae tabulae assessor) i kanonikiem honorowym Katedry spiskiej, z zamiłowania botanikiem. Urodził się prawdopodobnie pod koniec 1779 r., ochrzczony został 31 grudnia 1779 r. w miejscowości Kubachy, obecnie Spišské Bystré k. Popradu. Jego rodzicami byli  Martin Vitko i Anna z d. Majernikova. Nauki pobierał w Kecskemét i Bańskiej Bystrzycy,  teologię i filozofię studiował w Bratysławie i Trnawie. Należy podkreślić, że sędziami zostawali ludzie stanu szlacheckiego lub o wybitnych przymiotach osobistych.

Pierwszą placówką po uzyskaniu święceń kapłańskich była parafia w Rużomberku w latach 1804-1807. Jako dobrze wykształcony, gorliwy prezbiter wkrótce został administratorem w Rabczy a następnie proboszczem, najpierw  w Bobrowie (1807-1815), potem w Zazriwej (1815-1828), i w Zubrohlavie (1828-1830), skąd dwa lata później poprosił o przeniesienie ze względu na stan zdrowia i rozpoczął pracę w Orawce. 21 lutego 1833 został mianowany przez cesarza Franciszka I honorowym kanonikiem diecezji spiskiej – canonicus honorarius dioecesis Scepusiensis. Było to uznanie jego ogromnych zasług i docenienie przez zwierzchników. W stylu pompatycznym, charakterystycznym dla tej doby, cesarz podnosi go do godności za długoletnią pracę dla Kościoła, jak również z uwagi na „szlachetne cechy osobiste”. Zmarł 14 listopada 1842 w wieku 62 lat. Okoliczności jego śmierci zostały opisane w Kronice parafialnej przez jego następcę.

Swoje prace badawcze nad florą prowadził wszędzie tam, gdzie przyszło mu pracować. Zatem najpierw na Liptowie, a potem na Orawie. W latach 1815 – 1822, w czasie posługi w Zazriwej napisał po łacinie zasadniczą część dzieła Flora arvensis, później dopełnianego o nowe odkrycia. Jest ono pierwszym opracowaniem ponad 550 roślin Orawy, wielokrotnie cytowanym przez późniejszych botaników. W Muzeum Podtatrzańskim w Tatrzańskiej Łomnicy zachowała się druga część rękopisu, rozdziały XIV-XXIV, 310 stron, z czego zapisanych jest 305. Poszukiwania prowadził na całym obszarze Orawy, czasem w towarzystwie innych osób. I tak np. bory orawskie przeszedł z Ludovitem Medzihradskym, nauczycielem z Leszczyn.

Cały rękopis Flora arvensis podarował pod koniec życia Danielowi Szontaghowi, urzędnikowi Żupy orawskiej, prawnikowi, historykowi i botanikowi, współtwórcy Biblioteki Čaploviča. Rękopis jednakże pozostawał w rękach rodziny Szontagh i w 1863 Mikołaj, syn Daniela wykorzystał go  w wydanej w Wiedniu publikacji Enumeratio plantarum phanerogamicarum et cryptogamicarum vascularium comitatus Arvensis in Hungaria o florze Orawy i Tatr Zachodnich.

Odnaleziony rękopis opracowali botanicy z Uniwersytetu im. Komenskiego w Bratysławie pod kierownictwem dr Dany Bernatovej. Na jej wniosek, decyzją Ministerstwa Kultury Republiki Słowacji z dnia 11 grudnia 2012 nr SNK/2012/KGR-491 rękopis Flora arvensis uznany został za historyczny dokument książkowy.  Jest to ten rzadki przypadek, kiedy rękopis można cytować w publikacjach. Niektóre dane zostały zweryfikowane przez badaczy słowackich dopiero po 100 latach. Potwierdza to wszechstronną wiedzę księdza Vitkaya w tej dziedzinie i rzetelność pracy.

Zachowana część rękopisu została odkryta w Muzeum Podtatrzańskim przez inż. Jana Vitka. Przy okazji badań genealogicznych swojej rodziny natrafił na inne formy swojego nazwiska (zwyczajowo przez dodanie końcówki i lub y przyjmowane w Królestwie Węgier przez szlachtę i/lub osoby zasłużone)  w przypadkach dwóch księży – Paulus Vitkay senior i Paulus Vitkay junior. Dalsze poszukiwania doprowadziły do ustalenia kim byli obaj zasłużeni księża, gdzie są pochowani a także czym się zajmowali.

odsłonięcie pierwszej tablicy, zdj.H.Šipošová

10 listopada 2012 r., w 170 rocznicę śmierci i 190 napisania pracy o roślinach, w rodzinnej miejscowości księży, w Spišském Bystrém – odsłonięta została na ścianie kaplicy kościelnej tablica upamiętniająca księdza Pawła Vitkaya.

Źródła:

Slovenske narodne noviny nr 19/2021 z 18 września 2021, Jan Vitko, Zivot zabudnutego knaza Vitka

https:// sdsle.sk/home-page/osobnosti/

Pišút Ivan, Šipošová Helena: Pavol Vitkay – prvý oravský botanik, Diverzita rastlinstva na Slovensku, Br. Slovenská botanická spoločnosť pri SAV, 1995, s. 177-179.